Xã hội loài người phát triển trải qua nhiều hình thái kinh tế – xã hội kế tiếp nhau. Trên cơ sở phát hiện ra các quy luật phát triển khách quan của xã hội, Mác đã đi đến kết luận: “Sự phát triển của các hình thái kinh tế – xã hội là một quá trình lịch sử – tự nhiên”.
Hình thái kinh tế – xã hội là một hệ thốngở đó, Các mặt không ngừng tác động lẫn nhau tạo thành quy luật vận động và phát triển khách quan của xã hội. Cụ thể là quy luật về sự phù hợp của quan hệ sản xuất với trình độ phát triển của lực lượng sản xuất, quy luật cơ sở hạ tầng quyết định kiến trúc thượng tầng và các quy luật xã hội khác. Chủ yếu tác động pháp lý khách quan Đó là nơi hình thành kinh tế xã hội phát triển từ thấp đến cao.
Nguồn gốc sâu xa nhất của phong trào phát triển cộng đồng là ở phát triển lực lượng sản xuất. Chính sự phát triển của lực lượng sản xuất đã phá vỡ và làm thay đổi quan hệ sản xuất. Đến lượt quan hệ sản xuất thay đổi sẽ làm cho kiến trúc thượng tầng thay đổi, do đó hình thái kinh tế – xã hội cũ bị thay thế bằng hình thái kinh tế – xã hội mới cao hơn, tiến bộ hơn. Quá trình đó xảy ra một cách khách quan hơn theo ý muốn. Wina viết: “Chỉ bằng cách giảm quan hệ xã hội xuống mức sản xuất và giảm quan hệ sản xuất xuống mức của lực lượng sản xuất thì người ta mới có thể có cơ sở vững chắc để xem khái niệm về sự phát triển của các hình thái xã hội như một quá trình lịch sử – tự nhiên.
Sự tác động khách quan mang tính quy luật làm cho hình thái kinh tế – xã hội có sự luân phiên thay đổi từ thấp đến cao – đó là con đường phát triển chung của nhân loại. Tuy nhiên, con đường phát triển của mỗi quốc gia không chỉ được quy định bởi những luật chung, mà còn chịu ảnh hưởng của điều kiện tự nhiên, điều kiện chính trị, truyền thống văn hóa, điều kiện quốc tế, v.v. Vì vậy, lịch sử phát triển của loài người rất phong phú và đa dạng. Mỗi dân tộc đều có những đặc điểm riêng trong lịch sử phát triển của mình. Có những dân tộc lần lượt trải qua quá trình hình thành kinh tế – xã hội từ thấp đến cao; nhưng cũng có xã hội bỏ qua một hoặc nhiều hình thái kinh tế xã hội. Tuy nhiên, sự biến mất cũng diễn ra theo một tiến trình lịch sử – tự nhiên, không thể chủ quan.
Cho nên, lịch trình Môn lịch sử – Bản chất của sự phát triển xã hội không chỉ xảy ra thông qua sự phát triển kế tiếp nhau, mà còn bao hàm sự biến mất, trong những điều kiện nhất định, của một hoặc nhiều hình thái kinh tế – xã hội nhất định