Quy luật chuyển hóa từ sự thay đổi về lượng thành sự thay đổi về chất và ngược lại là quy luật cơ bản, phổ biến của các phương thức vận động, phát triển chung trong tự nhiên, xã hội và tư tưởng. Theo quy luật này, phương thức chung của quá trình vận động và phát triển là: sự thay đổi về chất của vật có cơ sở là sự thay đổi về lượng của vật và ngược lại là sự thay đổi về chất. tạo ra một sự thay đổi mới về số lượng của một thứ gì đó ở một khía cạnh khác, v.v. Đó là mối quan hệ cần thiết, khách quan, phổ biến và lặp đi lặp lại trong mọi quá trình vận động. , sự phát triển của sự vật, trên mọi lĩnh vực tự nhiên, xã hội và tư tưởng.
1. Khái niệm chất lượng và số lượng
Trong phép biện chứng, khái niệm sự việc dùng để chỉ sự xác định khách quan gắn liền với sự vật, hiện tượng; là sự thống nhất hữu cơ của các thuộc tính cấu thành của nó, giúp phân biệt nó với các chất còn lại.
Như vậy, sự hình thành chất của sự vật về bản chất là thuộc tính khách quan của sự vật, nhưng khái niệm chất không đồng nhất với khái niệm thuộc tính. Mọi sự vật, hiện tượng đều có tính chất cơ bản và không cơ bản. Chỉ những thuộc tính cơ bản mới tạo nên chất của sự vật, hiện tượng. Khi bản chất của chất thay đổi thì chất đó cũng thay đổi theo. Sự phân biệt giữa thuộc tính cơ bản và không bản chất của sự vật phải tùy thuộc vào mối quan hệ cụ thể của phép phân tích; cùng một thuộc tính, trong một quan hệ này là cơ bản, trong một quan hệ khác nó có thể không cơ bản.
Mặt khác, chất của sự vật, hiện tượng không chỉ được quyết định bởi chất của các yếu tố cấu thành chúng, mà còn do cấu trúc và phương thức liên hệ giữa chúng với nhau, thông qua các quan hệ đặc biệt. Vì vậy, sự khác nhau giữa chất, chất, tính bazơ và không bản chất chỉ là tương đối. Mỗi sự vật, hiện tượng không chỉ có một chất mà có nhiều chất, tuỳ theo mối quan hệ cụ thể của nó với con người khác. Chất không tồn tại hoàn toàn ngoài vật chất, cho thấy tính ổn định tương đối của nó.
Đối lập với khái niệm vật chất, khái niệm toàn bộ dùng để chỉ sự xác định khách quan vốn có của sự vật về các mặt: số lượng yếu tố cấu thành, quy mô tồn tại, tốc độ, nhịp điệu của quá trình vận động, phát triển của sự vật. Với khái niệm này cho thấy một vật có thể tồn tại với nhiều đại lượng khác nhau, được xác định bằng các phương pháp khác nhau tùy theo lượng cụ thể của từng vật.
Như vậy, chất và lượng là hai mặt khác nhau của cùng một sự vật, hiện tượng hoặc quá trình trong tự nhiên, xã hội, tư tưởng. Cả hai mặt đều tồn tại một cách khách quan. Tuy nhiên, sự khác biệt giữa chất và lượng trong quá trình nhận thức một cái gì đó chỉ là tương đối; cái trong mối quan hệ này đóng vai trò là chất lượng nhưng trong mối quan hệ khác nó là số lượng.
2. Mối quan hệ biện chứng giữa chất và lượng
Mỗi sự vật, hiện tượng đều là sự thống nhất giữa hai mặt chất và lượng. Hai mặt không tách rời nhau mà ảnh hưởng biện chứng lẫn nhau. Sự thay đổi về lượng tất yếu sẽ dẫn đến sự biến đổi về chất của sự vật, hiện tượng. Tuy nhiên, không phải bất kỳ sự thay đổi về lượng nào cũng dẫn đến sự thay đổi về chất. Ở một mức độ nào đó, những thay đổi về lượng không dẫn đến những thay đổi về chất. Giới hạn mà sự thay đổi về lượng không làm thay đổi chất được gọi là giới hạn. cấp độ
Khái niệm bằng cấp chỉ thuyết xác định, mối quan hệ thống nhất giữa chất và lượng, là khoảng giới hạn mà sự thay đổi về lượng không làm thay đổi cơ bản bản chất của sự vật, hiện tượng. Vì vậy, trong giới hạn của độ, sự vật, hiện tượng đứng yên, không bị biến đổi thành sự vật, hiện tượng khác.
Sự vận động, biến đổi của các sự vật, hiện tượng thường bắt đầu bằng sự thay đổi về lượng. Khi lượng thay đổi đến mức nhất định sẽ gây ra sự thay đổi về chất. Giới hạn đó là điểm nút. Sự thay đổi về lượng khi đạt đến điểm nút, trong những điều kiện nhất định tất yếu sẽ dẫn đến sự ra đời của chất mới. Cái này bước chân nhảy trong quá trình vận động và phát triển của một cái gì đó.
Bước nhảy là một sự biến đổi tất yếu trong quá trình phát triển của sự vật, hiện tượng. Những thay đổi về chất xảy ra dưới nhiều hình thức nhảy vọt khác nhau, do mâu thuẫn, bản chất và điều kiện của mỗi sự vật quyết định. Đó là một bước nhảy vọt: lớn và nhỏ, cục bộ và tổng thể, tự phát và tự giác…
Bước nhảy là bước kết thúc thời kỳ vận động và phát triển, đồng thời là điểm khởi đầu cho một giai đoạn mới, một sự xáo trộn trong quá trình vận động và phát triển không ngừng. Trong thế giới luôn diễn ra một quá trình biến đổi liên tiếp về lượng dẫn đến bước nhảy về chất, tạo ra đường gút liên tục, biểu thị sự vận động và phát triển của một vật từ thấp đến cao. Ph.Ăngghen đã khái quát nhu cầu này: “Chỉ một sự thay đổi về lượng ở một mức độ nào đó sẽ chuyển thành sự khác biệt về chất”.
Khi một chất mới ra đời, nó sẽ tác động trở lại một lượng mới. Chất mới ảnh hưởng đến lượng mới, cấu trúc và quy mô thay đổi. Tốc độ và tốc độ vận động, phát triển của sự vật.
Tóm lại, mọi sự vật, hiện tượng đều có sự thống nhất biện chứng giữa hai mặt chất và lượng. Sự thay đổi từ từ về lượng đến điểm nút sẽ gây ra sự thay đổi về chất thông qua một bước nhảy. Chất mới sinh ra sẽ phản ứng với những thay đổi của lượng mới. Quá trình này diễn ra liên tục, tạo thành phương thức vận động chung và quá trình phát triển của các sự vật, hiện tượng trong tự nhiên, xã hội và tư tưởng.
3. Ý nghĩa phương pháp luận
Vì mọi thứ đều có mặt định tính và mặt định lượng tồn tại xác định, ảnh hưởng và thay đổi lẫn nhau, nên trong nhận thức và thực tiễn cần coi trọng cả hai loại chỉ tiêu định tính và định lượng của sự vật, tạo nên sự nhận thức toàn diện về sự vật.
– Do những thay đổi về lượng của sự vật có xu hướng chuyển thành sự thay đổi về chất trong những điều kiện nhất định và ngược lại, nên trong hoạt động nhận thức và thực tiễn, tùy theo mục tiêu nhất định, cần phải tích lũy dần về lượng thì mới có thể làm thay đổi được chất của sự vật; đồng thời có thể phát huy tác dụng của chất mới theo chiều hướng làm thay đổi lượng của vật chất.
– Vì sự thay đổi về lượng chỉ có thể dẫn đến sự thay đổi về chất của sự vật, chừng nào lượng phải tích lũy đến mức giới hạn của điểm nút, cần khắc phục trong thực tiễn công tác tư duy nóng vội. mặt khác, theo quy luật tất yếu, khi lượng tích lũy đến giới hạn điểm nút thì tất yếu xảy ra bước nhảy vọt về chất, vì vậy cũng cần khắc phục tư duy bảo thủ. .chính xác trong công việc thực tế. Cánh tả là hành động bất chấp quy luật, chủ quan, duy ý chí, không chồng chất về lượng mà chỉ tập trung thực hiện những bước nhảy vọt liên tục về chất; Cánh hữu là biểu hiện của tư duy bảo thủ, trì trệ, không dám có bước phát triển nhảy vọt mặc dù lượng đã tích lũy đến mức tới hạn, quan niệm phát triển chỉ là sự tiến hóa về lượng.
– Hình thức giậm nhảy rất đa dạng và phong phú nên trong nhận thức và thực hành cần vận dụng linh hoạt hình thức giậm nhảy phù hợp với từng điều kiện, lĩnh vực. Đặc biệt, trong đời sống xã hội, quá trình phát triển không chỉ phụ thuộc vào điều kiện khách quan, mà còn phụ thuộc vào các yếu tố chủ quan của con người. Vì vậy, cần tăng tính sinh động cho chủ đề để thúc đẩy sự chuyển hóa từ lượng sang chất một cách hiệu quả nhất.